Ինչո՞ւ է «օտարերկրյա գործակալների մասին» օրենքը խախտում անձնական անձեռնմխելիության իրավունքը
Հեղինակ Քրիստինա Մարաբյան.
Վրաստանի Սահմանադրական դատարանը քննարկում է երկրի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլիի հայցերը, զուգահեռաբար հայց են ներկայացրել նաև վրացական 122 հասարակական կազմակերպություններ, ընդդիմադիր պատգամավորներ և լրագրողներ։
Սեպտեմբերի 3-ից գործող «Օտարերկրյա ազդեցության թափանցիկության մասին» օրենքը խախտող օրենքներից մեկը Վրաստանի Սահմանադրության 15-րդ հոդվածն է, որը վերաբերում է անձնական տվյալներին։
«Հոդված 15. Անձնական և ընտանեկան կյանքի, անձնական տարածության և հաղորդակցության գաղտնիության իրավունքներ:
Մարդու անձնական և ընտանեկան կյանքն անձեռնմխելի են: Այս իրավունքի սահմանափակումները թույլատրվում են միայն օրենքով սահմանված կարգով՝ ժողովրդավարական հասարակության մեջ անհրաժեշտ պետական կամ հասարակական անվտանգությունն ապահովելու կամ այլ անձանց իրավունքները պաշտպանելու համար։
Մարդու անձնական տարածքը և հաղորդակցությունն անձեռնմխելի են: Ոչ ոք իրավունք չունի սեփականատիրոջ կամքին հակառակ մտնելու մարդու տուն կամ այլ ունեցվածք կամ խուզարկություն իրականացնել։ Այս իրավունքների սահմանափակումները թույլատրվում են միայն օրենքով սահմանված կարգով՝ ժողովրդավարական հասարակության մեջ անհրաժեշտ պետական կամ հասարակական անվտանգությունն ապահովելու կամ այլ անձանց իրավունքները պաշտպանելու համար՝ դատարանի որոշմամբ կամ առանց դրա, եթե կա դրա հրատապ անհրաժեշտություն օրենքով սահմանված կարգով։ Անհետաձգելի անհրաժեշտության դեպքում իրավունքի սահմանափակման մասին դատարանը պետք է տեղեկացվի ոչ ուշ, քան 24 ժամ, ինչը դիմումից ոչ ուշ, քան 24 ժամվա ընթացքում, հաստատում է սահմանափակման օրինականությունը»,- ասվում է օրենքում։
Այս հիմնարար իրավունքը կապված է քաղաքացիների գաղտնիության և անձնական տվյալների պաշտպանության հետ, ինչն այն առանցքային է դարձնում տվյալների պաշտպանության օրենսդրության համատեքստում: Անձնական տվյալների հետ կապն ակնհայտ է, քանի որ գաղտնիության պաշտպանությունը ներառում է անձնական տեղեկատվության պաշտպանությունն անօրինական միջամտությունից, տարածումից կամ մշակումից: Վրաստանը, ինչպես և շատ այլ երկրներ, կարգավորում է այս ասպեկտները անձնական տվյալների վերաբերյալ հատուկ օրենքների միջոցով (օրինակ՝ «Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» Վրաստանի օրենքը):
Սահմանադրության այս հոդվածը հիմք է հանդիսանում տվյալների հավաքագրման և մշակման սահմանափակումների համար։ Պետական և մասնավոր մարմիններից պահանջվում է պահպանել անձնական տեղեկատվության մշակման կանոնները: Նամակագրության և հաղորդակցության գաղտնիության երաշխիքները, օրինակ՝ տվյալների գաղտնալսումն ու մոնիտորինգը հնարավոր են միայն դատարանի որոշման հիման վրա։
Ապահովելով քաղաքացիների իրավունքները՝ քաղաքացիներն իրավունք ունեն իմանալու, թե ինչպես են օգտագործվում իրենց տվյալները և պահանջել ուղղել կամ ջնջել ոչ պատշաճ մշակված տեղեկատվությունը։
Սահմանադրության այս հոդվածը հիմք է հանդիսանում տվյալների հավաքագրման և մշակման սահմանափակումների համար։ Պետական և մասնավոր մարմիններից պահանջվում է պահպանել անձնական տեղեկատվության մշակման կանոնները: Նամակագրության և հաղորդակցության գաղտնիության երաշխիքները, օրինակ՝ տվյալների գաղտնալսումն ու մոնիտորինգը հնարավոր են միայն դատարանի որոշման հիման վրա։
Ապահովելով քաղաքացիների իրավունքները՝ քաղաքացիներն իրավունք ունեն իմանալու, թե ինչպես են օգտագործվում իրենց տվյալները և պահանջել ուղղել կամ ջնջել ոչ պատշաճ մշակված տեղեկատվությունը։
Օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքը կարող է խախտել Վրաստանի Սահմանադրության 15-րդ հոդվածը, եթե դրա դրույթները կամ դրանց կիրառումը սահմանափակում են սույն հոդվածով սահմանված երաշխավորված իրավունքներն ու ազատությունները։
Եթե օրենքը պահանջում է օտարերկրյա ֆինանսավորում ստացող կազմակերպություններից կամ անհատներից իրենց գործունեությունը որակել որպես «օտարերկրյա գործակալ», դա կարող է խարանել նրանց և սահմանափակել իրենց կարծիքը հավասար պայմաններով արտահայտելու նրանց կարողությունը: Նման պիտակավորումը կարող է ազդել ՀԿ-ի հայտարարությունների վերաբերյալ հասարակության ընկալման վրա, ինչը, ըստ էության, միջամտություն է խոսքի ազատությանը:
Սահմանադրությունը պահանջում է, որ իրավունքների և ազատությունների ցանկացած սահմանափակում խստորեն համաչափ լինի նպատակին։ Եթե օտարերկրյա գործակալի օրենքն օգտագործվում է այլախոհությունը ճնշելու համար, այլ ոչ թե հանրային շահն իրականում պաշտպանելու համար, դա կարող է խախտել այս սկզբունքը:
Եթե չափանիշները, որոնցով սահմանվում են «օտարերկրյա գործակալները», անհասկանալի են, դա կարող է հանգեցնել օրենքի կամայական կիրառման, որն անհամատեղելի է ժողովրդավարական չափանիշներին:
Հիշեցնենք, որ օրենքը չի սահմանափակվում 25000 լարի տուգանքով, որից հետո կազմակերպությունը պարտավոր է ներկայացնել ֆինանսական հայտարարագիր։ Եթե կազմակերպությունը խախտի այս պահանջը, կտուգանվի ևս 10000 լարիով։
Հաջորդ ամիս պետությունը նորից կստուգի կազմակերպությունը և եթե նորից «անհնազանդություն» հայտնաբերի, կտուգանի 20 հազար լարիով։ Այսպիսով, պետությունը յուրաքանչյուր նոր ամիս կարող է տուգանել կազմակերպությանը 20 հազար լարիով։
Նախատեսված է նաև 5000 լարի տուգանք։ Սա վերաբերում է բոլոր այն անձանց, որոնց խնդրել են տրամադրել «Օտարերկրյա գործակալի» կամ այլ տեղեկությունների մասին և չեն տրամադրում դրանք:
Օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքը կարող է հակասել Վրաստանի Սահմանադրության 15-րդ հոդվածին, եթե այն սահմանափակում է արտահայտվելու ազատությունը, անհամաչափ կամ անհիմն սահմանափակումներ է դնում կազմակերպությունների և քաղաքացիների վրա կամ կիրառվում է ժողովրդավարական գործընթացները ճնշող ձևով: Նման դեպքերում դրա դրույթները կարող են վիճարկվել Սահմանադրական դատարանում։
Opinion, pooling and voting
