«Խոպան». Ռուսաստանի ազդեցությունն ու անվտանգությունը Ջավախքում

Ջավախքի մասին խոսելիս չես կարող անտեսել այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են ռուսական
ազդեցությունը կամ անվտանգությունը։ Գրում է aliq.ge-ն.
Ջավախքի բնակչության 60-65 տոկոսը փող վաստակում է Ռուսաստանի Դաշնությունում։
Շատերը եկամտահարկ չեն վճարում, քանի որ ինքնազբաղված են համարվում, հազարավոր մարդիկ կորցրել են իրենց քաղաքացիությունը և դրա պատճառով չեն օգտվում որևէ ծառայությունից։
Սեզոնային աշխատանքային միգրացիան մեզ մոտ անվանում են «Խոպան»։ Ոչ ոք հաճույք չի ստանում Ռուսաստանի ցուրտ քաղաքներում թափառելուց, հանրակացարաններում ու
նկուղներում ապրելուց, որպեսզի գոնե մի փոքր գումար վաստակի Ջավախքում մնացած իր ընտանիքի համար։
«Խոպան» հասկացությունը դեռևս մնացել և պահպանվել է Խորհրդային Միության
ժամանակներից։ Ջավախքի բնակչության մի զգալի մասը սեզոնային միգրացիայի մեջ է և
մեկնում է Ռուսաստան՝ աշխատանք փնտրելու։ 1990-2008 թվականներին Ջավախքից
Վրաստանի այլ շրջաններ և արտասահման (հիմնականում Ռուսաստան) գաղթել են 100 հազար տեղացիներ։
Սամցխե-Ջավախքի հայ բնակչությունը տարիների ընթացքում տնտեսապես ավելի է մոտեցել Ռուսաստանին։ Այնտեղ հիմնականում ֆիզիկական աշխատանք են կատարում, աշխատում են շինարարական ընկերություններում, ամբողջ տարվա ընթացքում իրենց վաստակած գումարն ուղարկում այստեղ բնակվող իրենց ընտանիքներին։ Նրանց վաստակած գումարը մինչեւ վերջին կոպեկը ծախսվում է Վրաստանում։ Այս գումարով վճարում են կոմունալ վճարումները, ամեն ամիս նշված գումարով վճարում բանկից վերցված վարկը և այլն։
Ջավախքում մնացած «խոպանչու» ընտանիքի անդամները զբաղվում են
անասնապահությամբ կամ կարտոֆիլագործությամբ։ Պատկերացրեք՝ գյուղատնտեսությամբ զբաղվողների մեծ մասը ամսական կամ օրական եկամուտ չունեն։ Օրինակ՝ կարտոֆիլը ցանում է մայիսի սկզբին, 5-6 ամիս իրենց էներգիան ամբողջությամբ ծախսում են կարտոֆիլի խնամքի վրա՝ առանց եկամուտի, և եկամուտ են ստանում կարտոֆիլի բերքահավաքից։ Այսպիսին է իրականությունը գրեթե բոլոր գյուղերում։
Ռուսաստանից կախվածությունը «ժառանգել» և «փոխանցվել» է Խորհրդային Միությունից։
Ռուսաց լեզվի իմացությունը, Ջավախքի հայ բնակչության բավականին մեծ
ներկայացվածությունը Ռուսաստանում և ազգակցական կապերը, այն փաստը, որ Ջավախքի բնակչությունը մեծամասամբ քպրուստի համար աշխատանք է փնտրում Ռուսաստանում, սա էլ ավելի է մեծացնում կախվածությունն այս երկրից։
Տարիների ընթացքում Ռուսաստանից Վրաստան մեծ գումարներ են փոխանցվել և
փոխանցվում են։ Կրկնեմ՝ այդ միջոցները մինչեւ վերջին կոպեկը ծախսվում են Վրաստանում։
Ջավախքի ուսանողները, ովքեր սովորում են Վրաստանի պետական բուհերի վճարովի
հատվածում, տարեկան ուսման վարձը վճարում են Ռուսաստանում իրենց ծնողների կողմից վաստակած գումարով։
Ի՞նչ է անում պետությունն այս պահին (այս իրավիճակը փոխելու համար)։
Ոչինչ:
Աշխատանքային միգրացիան՝ որպես մարտահրավեր, պետք է դառնա մեր երկրում կառավարության առաջնահերթ լուծելի խնդիրներից մեկը։
Կարևոր քայլ կլինի բարեկամ մյուս երկրների հետ երկկողմ պայմանագրեր կնքելու փորձը։
Նաև՝ պայմանավորվածություններ տեղական ընկերությունների հետ՝ այս մարդկանց
աշխատանքի տեղավորման առումով։ Հասկանալի է, որ խնդրից ելնելով շատ դժվար է լինելու, բայց երկիրը կառավարող իշխանությունը պարտավոր է մտածել ու հոգ տանել իր
քաղաքացիների մասին։ Հակառակ դեպքում կպահպանվի կախվածությունը այն երկրից,
որտեղից տվյալ ընտանիքը կարող է գումար վաստակել և հօգալ իր առօրյան կենցաղային պայմաները։
Խոստումներ…
Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին արդեն 15 տարի է ինչ կառուցվում է ․․․
Ախալքալաքի կայանի կառուցման ժամանակ նախատեսվում էր աշխատանքի տեղավորել 15 հազար տեղացի ․ ․ ․
Ի վերջո, ոչ ոք կամ ոչ ավել, քան 50 մարդ աշխատանքի է ընդունվել ցածր վարձատրվող
պաշտոններում սեզոնային աշխատանքի համար: (Բնակչությունը երկաթուղում տեղացիների աշխատանքի չնդունելը կապում է նրանց ազգային պատկանելության հետ)։ Միևնույն ժամանակ տեղացիները մեծ հույսեր էին կապում երկաթուղու հետ։ Ախալքալաքի կայանի կառուցումը կնպաստի նաև այլ տարածքների զարգացմանը։ Օրինակ, Ջավախքում պետքա ծաղկում ապրեր հյուրանոցային և ռեստորանային բիզնեսը, թեև երկաթուղին մինչ այժմ նորմալ չի գործում: Ջավախքում բացի պետական ծառայությունից ու գյուղատնտեսությունից այլ աշխատատեղ չկա։
Կենտրոնական լրատվամիջոցներ սահմանափակ հասանելիություն
Երկրորդ խնդիրը, որն ակտիվորեն քննարկվում է, տեղեկատվության աղբյուրների
հասանելիությունն է։ Ջավախքում տեղեկատվության հիմնական աղբյուրները ռուսական և հայկական հեռուստաալիքներն են։ Վերջին տարիներին վրացական տեղական անկախ լրատվամիջոցները սկսել են Ջավախքի բնակչությանը հայերեն լեզվով տեղեկատվություն տրամադրել։ Հանրային հեռարձակողի կայքը նույնպես հայերեն է տեղեկատվություն տարածում։ Առաջին ալիքի «Մոամբեի» 21:00-ի հիմնական լրատվական թողարկումը միաժամանակ սինխրոն թարգմանվում է հայերեն և ադրբեջաներեն լեզուներով։ Միայն «մոամբե»-ի համաժամանակյա թարգմանությունը բավարար չէ, քանի որ ռուսական քարոզչական լրատվամիջոցները տարիներ շարունակ եղել են տարածաշրջանում տեղեկատվության կարևոր աղբյուրից մեկը: Ռուսական լրատվական ալիքների դիտումը ուղղակիորեն կապված է լեզվական խոչընդոտի
հետ:
Միևնույն ժամանակ, եթե բնակչության համար կենսական նշանակություն ունեցող
խնդիրները չեն լուսաբանվեն, եթե նա իրեն իր երկրի քաղաքացի չի զգում, որի հանդեպ
հոգատարություն չկա, չեն մտածում և համատեղ իրենց ձայնը չի լսվում կենտրոնական
ալիքներով, ապա ինչ զարմանալի չէ, բնակչությանը կհետաքրքրի՞ լսել հեռուստալիքի որտեղ իր մասին ոչինչ չի խոսվում:
Ռուսական Առաջին ալիքը Ջավախքում հայտնի էր դեռ խորհրդային ժամանակներից։ Խնդիրի լուծումը պարզ է — Հանրային հեռարձակողը պետք է ավելացնի փոքրամասնություների հասկանալի լեզվով ամբողջ տարածաշրջանով հասանելի տեղեկատվության ծավալը և դիվերսիֆիկացնել այն։ Ստեղծել համապատասխան մեդիա արտադրանք, ավելի հաճախ լուսաբանել շրջանում ապրող մարդկանց պատմությունը, մշակույթը և ապրելակերպը։
Պատերազմ, աշխարհաքաղաքականություն և Ջավախք — 2008-ի օգոստոսյան պատերազմը նույնքան ուժեղ հարված հասցրեց Ջավախքի բնակիչներին, որքան Վրաստանի ցանկացած այլ բնակչի։ Բնակչության մեծ մասը դատապարտել է ռուսական ագրեսիան, թեև տարբեր կարծիքներ են եղել պատերազմի պատճառների մասին, եղել և մնում են մարդիկ, խմբեր, որոնք այլ կերպ են մտածում, բայց դրանք զանգվածային չեն և Ջավախքում բնակվող ոչ գերիշխող էթնիկ խմբերը Վրաստանի շահերից հեռու չեն։
2008 թվականին 13 տարեկան էի, շատ լավ հիշում եմ, որ պատերազմի ժամանակ
Ջավախքցիները վաղահաս կարտոֆիլը հավաքում էին և ուղարկում պատեռազմի հետևանքով հարկադրաբար վերաբնակվածներին։
1828-29 թվականներին Ռուսաստանի և Օսմանական կայսրության միջև կնքված
Ադրիանոպոլի խաղաղ պայմանագրով ռուսները հեռացան Օսմանյան կայսրության տարածքի մեծ մասից, որը գրավել էր ռազմական գործողությունների հետևանքով։ Այդ իսկ պատճառով Հայերը կանգնած էին Օսմանյան կայսրության դեմ մենակ մնալու և ֆիզիկապես ոչնչացվելու վտանգի առաջև։ Ուստի նրանք օգտվեցին Ադրիանապոլսի պայմանագրի այն հոդվածներից, որոնց համաձայն պատերազմող կողմերի բնակիչներին թույլատրվում էր ազատ տեղաշարժվել մի երկրից մյուսը և հանգամանորեն տեղի հայ բնակչության մի մասը տեղափոխվեց Ռուսական կայսրության պատկանող տարածք։ (Կարսի, Էրզրումի և Բայազետի վիլայեթներ) գաղթացները բնակություն են հաստատել հիմնականում Սամցխե Ջավախքում, «Ախալքալաքի գուբեռնայում/մարզում»։ 1915 թվականի ապրիլի 24-ին Կոստանդնուպոլսում սկսվեցին հայերի զանգվածային ձերբակալություններն ու հալածանքները, որոնք տևեցին մինչև 1918 թվականի սեպտեմբեր։ Երեք տարվա ընթացքում ավելի քան մեկ միլիոն հայ է սպանվել։ Շատերը դիմեցին փախուստի Օսմանյան կայսրությունից և ցրվեցին աշխարհով մեկ: Պատմական իրադարձությունների պատճառով Ջավախքի բնակչությունը հատուկ վերաբերմունք կամ վախ ունի Թուրքիայի նկատմամբ, ինչը տարիներ շարունակ բնորոշ է Վրաստանի այս տարածաշրջանին։ Ռուսաստանը շատ լավ տեղեկացված է այս ամենի մասին։ Միշտ օգտագործում է այս փաստը իր քարոզչական
լրատվամիջոցների և փափուկ ուժի միջոցով տեղում ապակայունությու ստեղծելու համար:
Հայոց ցեղասպանությունից անցել է 107 տարի, սակայն Ջավախքում ապրող ընտանիքի
յուրաքանչյուր անդամ մինչ օրս հիշում են այդ պատմությունները։ Ամեն տարի ապրիլի 24-ին Ջավախքում տեղի է ունենում երթ ՝ ի պատիվ զոհերի հիշատակի և ցեղասպանության
ճանաչման պահանջի։
Մի խոսքով, ես կարող եմ շատ խոսել այս հարցի մասին, բայց իմ նպատակը ոչ թե արտաքին սպառնալիքների գնահատումն է, այլ հարցի վերաբերյալ իմ դիտարկումները կիսելը։
Ես ավելի շատ կենտրոնացած եմ պայքարելու և տարածաշրջանի նկատմամբ այս
վերաբերմունքը փոխելու վրա։
Ավելի ռացիոնալ է խոսել ավանդական խնդիրների լուծման և այդ առումով առկա
ռեսուրսների օգտագործման մասին, քան օգտագործել այս իրավիճակը լավ ծրագրեր շահելու համար, որտեղ այս տարածաշրջանը դիտվում է որպես սպառնալիք, և ծրագրերին
միջամտելու անհրաժեշտությունը հեշտությամբ հիմնավորվում է: Տեղում գործող
կազմակերպությունները խոսում են նույն համատեքստում ավելի քան 30 տարի: 90-ականների իրադարձությունները և թբիլիսյան նարատիվը դեռևս արդիական են: Կար ժամանակ, երբ Վրաստանի երրորդ նախագահն այցելեց Ջավախք և Ախալքալաքի կենտրոնում հավաքված մի քանի ակտիվիստների անվանեց անջատողական։ Թբիլիսիում կարծում էին, որ ջավախքցիներն ինքնավարություն են պահանջում։ Այսօր այս կարգախոսները/պատմումները մեզ/երիտասարդների համար անցյալում են, բայց այդ դիսկուրսները չեն անհետացել։
Ջավախքը լճերով ամենահարուստ շրջանն է։ Այն նաև լեռնային շրջան է՝ հետաքրքիր
կիկլոպյան շինություններով և տարբեր/բազմազան մշակույթ ունեցող մարդկանցով։ Այս
շրջանը և այստեղ ապրող մարդիկ անծանոթ են Վրաստանի շատ քաղաքացիների համար։
Ջավախքը նույնպես Վրաստանի մի մասն է՝ տարբեր խնդիրներով, մշակույթով, լանդշաֆտով ու պատմությամբ։ Համեցեք ցուրտ Ջավախք և ծանոթացեք այս տարբերվող տարածաշրջանին։
Իմ ծանոթներից մեկը միշտ կատակով ասում է « Մենք որ այստեղ ենք ապրում, պետությունը պետք է փոխհատուցում նշանակի, որովհետև տարվա 8 ամիսը ձմեռ է, իսկ պետությունը մեզ թողել է, մեր մասին ոչ ոք չի անհանգստանում»։
Բոլորը համաձայն են, որ տեղական խնդիրները կարող են լուծել միայն տեղական (և ոչ մի
դեպքում հայկական կամ առավելևս ռուսական) կառավարությունները։
Խոսելով Ջավախքում ռուսական ազդեցության մասին՝ կան բազմաթիվ այլ խնդիրներ, որոնք էլ ավելի են խորացնում իրավիճակը։ Հազարավոր մարդիկ մնացել են առանց
քաղաքացիության, ինտեգրման, ռուսալեզու դպրոցներ, դպրոցներում ռուսաց լեզվի
ուսուցում, համայնքում միասնության կամ քննարկման մշակույթի բացակայություն,
տարածաշրջանի վրա աշխարհաքաղաքական ազդեցություններ և այլն։
Տարածաշրջանը լքված է պետության կողմից
Չկան աշխատատեղեր, չկան համապատասխան ենթակառուցվածքներ, չկան
ժողովրդավարական գործընթացներ և չկա վստահություն մեր ժողովրդի նկատմամբ, որակյալ կրթություն ստանալը նույնպես շատ դժվար է։
Այսօր ես և շատ երիտասարդներ պայքարում ենք տարածաշրջանում առկա խնդիրների, այդ թվում՝ ռուսական քարոզչության ազդեցության նվազեցման դեմ։ Մենք անում ենք այն ամենը,ինչ մեր ուժերի սահմաններում է։
Մեր ակտիվ երիտասարդության պայքարը նման է կրակով հրդեհի դեմ պայքարին։
Հրդեհաշիջումը լայնածավալ հրդեհներից պաշտպանվելու մեթոդ է: Այս մեթոդով
Ավստրալիայի անկյուններից մեկի բնակիչները պայքարում են լայնածավալ հրդեհների դեմ։
Կազմակերպելով արհեստական/պլանավորված հրդեհներ, չնայած բարձր
ջերմաստիճաններին, նրանք կարողացել են իրենց հողերի 65 տոկոսը պաշտպանել բնական հրդեհներից։ Օգտագործելով այս մեթոդը, նրանք կարողացել են փրկել բազմաթիվ էնդեմիկ, վտանգված տեսակներ։ Տեղաբնակների համար, հրդեհը ոչ միայն խնդիր է, այլև դրա դեմ պայքարելու միջոց։
Այսօր Ջավախքում շատ են նմանատիպ փոքր” պլանավորված ” հրդեհները, որոնք փորձում
են ամեն կերպ նվազեցնել Ռուսաստանի կողմից տարածվող ապատեղեկատվությունը, նրանք բարձրաձայն խոսում են այդ իրադարձությունների մասին և չեն վախենում
դժվարություններից։ Այսօր Ջավախքից շատ ուսանողներ սովորում են Թբիլիսիի տարբեր
բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, շատ երիտասարդներ ծառայում են
վրացական բանակում, և այդ երիտասարդները պատրաստ են պաշտպանել և զարգացնել
Վրաստանը իրենց մասնագիտություններին համապատասխան:

---

---