Քաղաքացիություն չունեցող հազարավոր մարդիկ. ի՞նչ է սպասվում Սամցխե Ջավախեթիի էթնիկ հայ բնակչությանը

Տիգրան Մաթևոսյանը փորձում է դատարանի միջոցով Վրաստանի քաղաքացիություն ստանալ: Ախալքալաքի բնակիչը չի պատրաստվում կանգ առնել, և եթե վրացական արդարադատությունը չվերադարձնի նրան փաստաթուղթը, գործը կհասնի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան։ Տիգրան Մաթևոսյանն ապրում է Ախալքալաքի Կումուրդո գյուղում։ Նա երեք տարի է՝ պահանջում է վերականգնել քաղաքացիությունը, սակայն տարբեր գերատեսչություններ մերժել են նրան։ Գրում է tv9news.ge -ը․

«Երեք տարի է՝ առանց քաղաքացիության եմ ապրում։ Դատական նիստը պետք է լիներ 11-ին, և դեռ որոշում չկա, որ բողոքարկեմ։ Թբիլիսիում վեց նիստ է եղել, վեցերորդ նիստը հազիվ է կայացել։ Վեց անգամ գնացել եմ այնտեղ, հիմա դիմելու եմ Գերագույն դատարան, հետո՝ Եվրոպական դատարան։ Երեք տարի է, ինչ չեմ կարողանում հեռանալ Վրաստանից: Ես բնակության թույլտվություն կամ նմանատիպ այլ փաստաթուղթ չունեմ։ Պատկերացրեք՝ ցանկացած հիվանդանոցում ինձ համար ամեն ինչ վճարովի է։ Բժշկական տեղեկանքը ցույց տվեցի դատարանին, որ վիրահատության կարիք ունեմ, ուշադրություն չեն դարձրել, խնդիրն ինքը կառավարությունն է ստեղծում»,- ասում է Տիգրան Մաթևոսյանը։

Տիգրանն ուներ երկքաղաքացիություն. Նա կորցրել է Վրաստանի քաղաքացիությունը, երբ մեկնել է Ռուսաստան սեզոնային աշխատանքի։ Վրաստանի հյուսիսային հարեւանի տարածք՝ Ռուսաստան հեշտությամբ կարող էիք հասնել այն ժամանակ, եթե ունենայիք Հայաստանի կամ Ռուսաստանի քաղաքացիություն։

Տիգրանի նման, Կարինե Պապոյանը, ով ապրում է Ախալցիխեի Փոքր Փամաջ գյուղում, նունյպես ցանկանում է վերադարձնել Վրաստանի քաղաքացիությունը։ Մինչեւ դպրոցն ավարտելը ապրել է Վրաստանում, բարձրագույն կրթությունը ստացել Երեւանում։ Հենց այդ ժամանակ նա հրաժարվել է Վրաստանի քաղաքացիությունից, քանի որ պատրաստվում էր գնալ Ռուսաստան և ապրել այնտեղ։ Նա ամուսնացել է 20 տարեկանում և ստիպված է եղել վերադառնալ Ախալցիխե։ Այդ ժամանակվանից ի վեր փորձում է վերականգնել իր քաղաքացիությունը։

«Արդեն 13 տարի է՝ այստեղ եմ ապրում, երեք երեխա ունեմ, ուզում եմ նորից Վրաստանի քաղաքացիություն ստանալ, բայց չեմ կարողանում։ Ես ջահել եմ ու հիմա էլ Ժվանիայի դպրոցում վրացերեն եմ սովորում, բայց ով 60-70 տարեկան է, ինչ էլ անի, լեզուն չի սովորի ու քննություն չի հանձնի»։

33-ամյա կինը միայն բնակության իրավունք ունի: Սա նշանակում է, որ նա երկրում ապրելու է օրինական, բայց լիարժեք քաղաքացի չի համարվում։ Նա չի կարող մասնակցել ընտրություններին, չի կարող օգտվել բարձրլեռնային կարգավիճակից։ Քաղաքացիություն չունենալու պատճառով նա ստիպված է եղել գումար վճարել երկու ծննդաբերության ժամանակ։

«Գյուղը բարձրլեռնային փոքր է, բայց ինձ համար դա նշանակություն չունի։ Մյուսների համեմատ ավելի ցածր աշխատավարձ եմ ստանում, բարձրլեռնային կարգավիճակ չունեմ։ Ես չեմ կարող մասնակցել ընտրություններին, քանի որ քաղաքացիություն չունեմ և բնակության իրավունքով չեմ կարող քվեարկել»։

Կարինե Պապոյանը գյուղի դպրոցի տարրական կրթության ուսուցչուհի է։ Նա լավ է տիրապետում վրացերենին և շարունակում է պետական լեզուն սովորել Ժվանիայի դպրոցում։ Երկու տարի առաջ հանձնել է նաեւ երկքաղաքացիության քննությունը՝ վճարելով մոտ 300 լարի, սակայն չնայած պետական լեզվի իմացությանը, բավարար միավորներ չի հավաքել։

Սամցխե-Ջավախեթիում քաղաքացիություն չունեն, հիմնականում տղամարդիկ։ 2008 թվականի օգոստոսյան պատերազմից հետո, երբ Վրաստանի քաղաքացիներն այլևս չէին կարող գնալ Ռուսաստան սեզոնային աշխատանքի, նրանք պետք է ստանային Ռուսաստանի կամ Հայաստանի քաղաքացիություն, իսկ ավելի ուշ պարզվեց, որ կորցրել են Վրաստանի քաղաքացիությունը։

Նախագահի թեկնածու Սալոմե Զուրաբիշվիլին Սամցխե-Ջավախեթիի էթնիկ հայ բնակչությանը խոստացել է լուծել այս խնդիրը 2018 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ։ Տարածաշրջան կատարած այցի ժամանակ Սալոմե Զուրաբիշվիլին նշել է, որ Վրաստանի կորցրած քաղաքացիությունը Ջավախեթիի բնակիչները պետք է հեշտությամբ վերականգնեն:

«Նախկին նախագահը, ում անունը չեմ նշի, վրացական քաղաքացիություն էր շնորհում թուրքերին, որոնք բնակություն էին հաստատում Բաթումիում և մինչև այդ որևէ կապ չէին ունեցել Վրաստանի հետ: Խորհրդարանում ընդունեց նոր սահմանադրություն և նոր օրենք, որ յուրաքանչյուր ոք, ով եղել է Վրաստանի քաղաքացի և ստացել է այլ երկրի քաղաքացիություն, այսօրվանից կարող է դիմում ներկայացնել և պահանջել վերականգնել կարգավիճակը»,- ասել է Սալոմե Զուրաբիշվիլին։

Ընտրություններում հաղթելուց հետո նախագահը կրկին այցելեց Սամցխե-Ջավախեթի և այս անգամ կոչ արեց տեղի բնակիչներին սովորել պետական լեզուն։

«Ես շատ բան եմ արել, որպեսզի երկքաղաքացիությունը հնարավոր լինի բոլորի համար։ Այսօր յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի վերադարձնելու և վերականգնելու Վրաստանի քաղաքացիությունը։ Դրա համար պետք է մեկ քայլ անել, ինչը նշանակում է, որ եթե ուզում ես դառնալ այս երկրի քաղաքացի, դա լեզուն սովորելն է այնպես, որ կարողանաս գոնե մի փոքր թեստ հանձնել, որը կուղեկցի քաղաքացիության վերականգնման գործընթացին: Դա խորհրդանշական է, բայց միևնույն ժամանակ շատ բան է նշանակում։ Փոքր երեխաների համար լեզվի ուսուցումն ու կարիերան սկսվում է մանկապարտեզից: Ախալքալաքից պետք է բարձրաձայն ասեմ, որ շատ կարճ ժամանակում անհրաժեշտ է բացել վրացալեզու մանկապարտեզ»։

Այս հայտարարությունից գրեթե չորս տարի անց Սալոմե Զուրաբիշվիլին մեղադրեց Վրաստանի կառավարությանը քաղաքացիություն տալու հարցը անտեսելու մեջ։

«Ամիսներ շարունակ, չնայած իմ բոլոր ջանքերին, արդյունքի չհասանք քաղաքացիության տրամադրման չափանիշների պարզեցման հարցում։ Սա մի խնդիր է, որը մտահոգում է արտերկրի, այդ թվում և Ռուսաստանի մեր հայրենակիցներին»

Առանց քաղաքացիության մնացած մարդկանց վիճակագրությունը պետությունը չի ներկայացնում, սակայն տեղացիների կարծիքով՝ այս թիվը հասնում է 20 հազարի։ Նինոծմինդայից Տիգրան Թարզյանը քաջատեղյակ է նրանց խնդիրներին: Քաղաքացիական ակտիվիստը փորձում է խնդրով հետաքրքրել պետական գերատեսչություններին։

«Մենք քարոզարշավ ենք սկսել։ Նամակներ ենք ուղարկում Վրաստանի նախագահին, Արդարադատության տուն, հանրային պաշտպանի գրասենյակ։ Մենք հանդիպեցինք Վրաստանի կառավարության վարչակազմի հետ, նրանք մեզ ասացին, որ կհետաքրքրվեն և կկապնվեն մեզ հետ, սպասում ենք նրանց պատասխանին»,- ասում է Տիգրան Թարզյանը։ Նրա խոսքով, քաղաքացիություն չունեցող անձինք առանձնահատուկ դժվարությունների են բախվել համաճարակի ընթացքում։ Հազարավոր մարդիկ չունեին առողջապահական ծառայություններից օգտվելու հնարավորություն։

«Համաճարակի ժամանակ շատ ծանր իրավիճակ էր, այդ մարդիկ փաստացի չէին կարող օգտվել պետական ծրագրերից: Անվճար թեստերն ու բուժումը հասանելի էին միայն քաղաքացիներին։ Դրա համար էլ հիվանդանոցներ չեն դիմել, քանի որ այս երկրի քաղաքացի չլինելու պատճառով ստիպված են եղել երկու-երեք անգամ ավելի շատ վճարել։ Բուժվել են տանը, դրա համար էլ Ջավախեթիում կորոնավիրուսի վիճակագրությունն այնքան էլ մեծ չէր և այն հայտարարվեց կանաչ գոտի, բայց իրականությունն այլ է, այստեղ մարդիկ երկու-երեք անգամ վարակվել են, այդ ամենը անկառավարելի էր»։

«Սոցիալական արդարության կենտրոնը» աշխատում է քաղաքացիությունը կորցրած էթնիկ հայերի խնդրով։ Քաղաքացիությունը այլ իրավունքների հիմքն է, հետևաբար առանց դրա ապրելը լուրջ խնդիրներ և մարտահրավերներ է ստեղծում»,- ասում են հասարակական կազմակերպությունում։ Հավասարության քաղաքականության ծրագրի տնօրենի խոսքով, պետական լեզվի գործոնը շարունակում է մնալ անհաղթահարելի դժվարություն հայ համայնքում, ուստի հարցը պահանջում է օրենսդրական փոփոխություններ, թեկուզ որոշակի ժամկետով։

«Բազմաթիվ ընտրությունների ժամանակ խոստում եղավ, որ իշխանությունը կլուծի այս հարցը, բայց մենք տեսանք, որ մինչ օրս չի լուծվել։ Չնայած ժամանակ առ ժամանակ օրենքում փոփոխություններ են կատարվում, որոնք հեշտացնում են քաղաքացիություն ստանալը, նույնիսկ ամենապարզ ընթացակարգերը ներառում են լեզվի իմացության չափանիշ, ինչը հեշտ չէ այս խմբի համար: Մի քանի հոգի մեծ գումար են վճարել քննությանը մասնակցելու համար, սակայն չեն կարողանում հանձնել քննությունը: Ջավախեթիի գյուղերում մենք հանդիպեցինք մարդկանց, որոնց մեջ կային տարեցներ, ովքեր ասում էին, որ իրենց համար անհնար է լեզուն սովորել»,- ասում է «Սոցիալական արդարության կենտրոնի» իրավահավասարության քաղաքականության ծրագրի տնօրեն Թամթա Միքելաձեն։

Իրավապաշտպանները հանդիպել են Արդարադատության նախարարության ներկայացուցիչների հետ, սակայն մինչ այժմ պետությունը ոչ մի արդյունավետ քայլ չի ձեռնարկել։ Բացի տարրական իրավունքներից և ընտրություններին մասնակցելու անկարողությունից, հազարավոր մարդիկ զրկված են նաև սոցիալական և առողջապահական ծառայություններից՝սահմանը հատելիս ունեն մշտական անկայունության զգացում: Ըստ Թամթա Միքելաձեի՝ պետությունը պետք է սկսի խնդրի լուծման ուղիներ փնտրել։

«Նրանք առանձնահատուկ մտավախություն ունեն, որ ամեն անգամ սահմանը հատելիս քաղաքացիություն չունենալու պատճառով կարող են խնդիրների առաջ կանգնել ու այլեւս թույլ չեն տա մտնել Վրաստան։ Մեր կոչն է, որ գոնե այս պահանջները մեղմացվեն՝ նշելով տարիքային չափանիշը։ Կարծում եմ, որ օրենսդրական փոփոխությունները և բացառություն տալը կարևոր կլիներ այս խնդրի լուծման համար։ Նրանք տարիներ շարունակ եղել են Վրաստանի քաղաքացիներ, և այդ հարցի լուծումը պետք է բխի պետության շահերից։ Արդարադատության տանը մեզ խոստացան, որ այս հարցով կհետաքրքրվեն։ Խորհրդարանում գործում է քաղաքացիության ուսումնասիրման խումբ՝ Ֆրիդոն Ինջիայի ղեկավարությամբ, և այս խմբի աշխատանքն այս ուղղությամբ հետաքրքիր կլինի»,- ասում է Թամթա Միքելաձեն։

Քաղաքացիական հատվածում ասում են, որ մինչ օրս ոչ մի պետական գերատեսչություն ուշադրություն չի դարձնում Սամցխե-Ջավախեթիի տարածաշրջանի իրականությանը, և չունեն հարցի պատասխան՝ ի՞նչ է սպասվում հազարավոր մարդկանց , ովքեր տարիներ առաջ կորցրել են իրենց քաղաքացիությունը կամ հրաժարվել նրանից իրենց ընտանիքները պահելու համար:

---

---